Miasto na krańcach Polski. Leżące na uboczu miejsce z bogatą historią. Przez swoje położenie nieczęsto odwiedzane przez mieszkańców Polski. Co mnie tutaj przyciągnęło? Niesamowity nagrobek znajdujący się na Cmentarzu Centralnym. Nagrobek który znam na pamięć ze zdjęć w przeróżnych publikacjach i o którym czytałem już bardzo dużo. Piękny przykład modernistycznego wzornictwa. Liczący sobie już dziewięćdziesiąt pięć lat, w pełni BETONOWY nagrobek żony kapitana – Gertrudy Ziegenrűcker z domu Wechselmann. Dzieło nieznanego twórcy, powstałe w 1920 roku.

Pora jest późna, nie ma kogo zapytać o lokalizację poszukiwanego nagrobka. A cmentarz ma powierzchnię 168 hektarów. Może być trudno go znaleźć. Panowie z ochrony, po krótkiej naradzie stwierdzają: „Gdzieś tu jest, widzieliśmy go kiedyś. Chyba po lewej stronie w lapidarium”. Uff, to już mam tylko jakiś hektar do przeszukania. Jakieś pół godziny błądzenia później – jest!
Z bliska wygląda lepiej niż na zdjęciach. Ciepła, betonowa faktura, patyna czasu, ślady po spływającej przez lata wodzie. Co ciekawe nie widać większych uszkodzeń, chociaż kształt jest trudny (woda nie ma odpływu, liczne zakamarki), a beton naprawdę dawnej generacji, bez nowoczesnych dodatków. Nagrobek ma uderzająco aktualną formę. Jeśli ktoś by mi powiedział, że ten pomnik powstał pięć lat temu, wcale bym się nie zdziwił.
Przy okazji oglądam tu dziesiątki innych przykładów betonowych, rzeźbiarskich nagrobków. Dlaczego technologia betonu odeszła w zapomnienie? Dlaczego na długie lata (pomijając niechlubne przykłady lastryko) na cmentarzach zapanował monotonny „klasyczny” kamień? Na pewno sprawiła to technologia. Sto lat temu beton był słabszym materiałem niż kamień. Chociaż na przykładach nagrobków ze Szczecina widać, że ówcześni rzeźbiarze i modelarze poradzili sobie znakomicie. Czy w epoce misji na Marsa i nanontechnologii wkraczających w każdą dziedzinę życia przyszła już pora żeby wrócic do tego materiału? Czy obecny beton wysokiej klasy to ten sam materiał, z którego budowano przed stu laty?
A przecież beton w architekturze jest jednym z bardziej popularnych materiałów. Powszechne jest jego wykorzystywanie jako materiału konstrukcyjnego ale również jako tworzywa dekoracji architektonicznych. Produkuje się z niego w łatwy sposób detale, okładziny, nawierzchnie. Sprawdza się we wszystkich przypadkach gdzie potrzebna jest powtarzalność skomplikowanych elementów.

Przecież inne określenie betonu to „sztuczny kamień”.
Został wynaleziony już w starożytności. Był przygotowywany z mieszaniny piasku i kamieni oraz zaprawy, w przeszłości wapiennej obecnie cementowej.
Mało kto wie, że z betonu zostały zbudowane takie budowle jak niektóre rzymskie akwedukty i mosty, kopuła Panteonu, Termy Karakalli.
Aby polepszyć właściwości betonu dodaje się do niego przeróżne dodatki. W starożytnym Rzymie dodawano popiołów wulkanicznych, obecnie, w epoce lotów kosmicznych dodatki są nieco bardziej wyspecjalizowane. Dodawane są na przykład środki pozwalające na bardzo gęste „upakowanie” cząstek betonu. Dzięki temu można otrzymać produkty wodoszczelne, prawie nienasiąkliwe, o bardzo gładkiej powierzchni.
Ogromną zaletą betonu jest łatwość kształtowania skomplikowanych form. W przeciwieństwie do produktów z tradycyjnego kamienia, produkty betonowe powstają w postaci odlewów. Dzięki temu mamy możliwość osiągnięcia interesujących kształtów bez wielkiego nakładu pracy. Kolejnym plusem jest kontrolowany proces powstawania produktu. Tradycyjny kamień jest ukształtowany przez siły natury. Nie można z całą pewnością stwierdzić, że jeden blok kamienia ma takie same właściwości (fizyczne, chemiczne, mechaniczne) jak drugi, jest niemal pewne, że będą się różnić. Inne będzie wybarwienie, powierzchnia, struktura itd. To powoduje, że trudno będzie osiągnąć powtarzalność wyników. W przypadku betonu proces powstawania produktu jesteśmy w stanie skontrolować i dopilnować w najdrobniejszych szczegółach. Dwa produkty, wykonane w dużym odstępie czasu, mogą być niemal identyczne.
Co więcej, do betonu można dodać zbrojenie rozproszone w postaci włókien szklanych, bazaltowych lub stalowych. Taki beton uzyskuje dodatkową wytrzymałość mechaniczną.
W tej sytuacji nie dziwi, że z betonu można zbudować wytrzymałe mosty, o filarach zanurzonych przez lata w wodzie, lub można betonem zastąpić asfalt drogowy.

Beton, podobnie jak tradycyjny kamień, jest materiałem żywym. Jego faktura patynuje się pod wpływem warunków atmosferycznych. Beton dobrej klasy ma właściwości samoczyszczące. Zabrudzenia odpływają wraz z deszczem i topniejącym na powierzchni śniegiem.
Wiek kamienia był pierwszy, potem nastały wieki brązu i żelaza. Mamy teraz erę nowoczesnych technologii, unowocześniony beton daje niemal nieograniczone możliwości – czemu ich nie wykorzystać?

powrót